Η δέκατη… τέχνη.
Μέχρι σήμερα ο άνθρωπος έχει ορίσει εννέα <<καλές τέχνες>>, όσες δηλαδή ήταν και οι μούσες στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Ανάμεσα σε αυτές τις τέχνες ανήκουν η μουσική, το θέατρο, ο κινηματογράφος (έβδομη τέχνη), η φωτογραφία (όγδοη τέχνη) και τα γνωστά σε όλους κόμικς (ένατη τέχνη). Τι είναι όμως αυτό που τις καθιστά ξεχωριστές για αυτή την κατηγοριοποίηση και σε τι διαφέρουν (;) από τα βιντεοπαιχνίδια;
Με τον όρο τέχνη εννοούμε την δημιουργική έκφραση συναισθημάτων, σκέψεων και προβληματισμών του καλλιτέχνη μέσα από ένα έργο, το οποίο αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας με τον εκάστοτε δέκτη. Ο κάθε καλλιτέχνης δημιουργεί με βάση τα διάφορα ”εργαλεία” που είναι διαθέσιμα προς χρήση. Τον 20ο αιώνα, έμελλε να προστεθεί ακόμα ένα ”εργαλείο” δημιουργίας δίπλα στο πινέλο, την πένα, το μουσικό όργανο κ.ο.κ., αυτό του πρώτου ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση του πρώτου βιντεοπαιχνιδιού από τον William Higinbotham, ο οποίος -δυστυχώς- έμεινε στην ιστορία για την ανακάλυψη της πυρηνικής βόμβας και όχι για το Tennis for two, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Επομένως, σε τι διαφέρουν τα βιντεοπαιχνίδια από τις υπόλοιπες τέχνες; Θέτωντας το παραπάνω ερώτημα στον εαυτό μου η αντανακλαστική μου απάντηση ήταν <<σε τίποτα>>, αλλά ας προσπαθήσω να το αναλύσω και επεξηγήσω λίγο παραπάνω.
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ σε τι κατηγορία διασκέδασης,ψυχαγωγίας (κάποιες φορές) ή…τέχνης (ακόμα πιο λίγες) θα τοποθετούσατε τα βιντεοπαιχνίδια; Εκ φύσεως βασίζονται κυρίως στην εξερεύνηση χώρου είτε στις δύο είτε στις τρεις διαστάσεις και στην αλληλεπίδραση με αυτόν κάτι που τα κατατάσσει, τουλάχιστον στο δικό μου μυαλό, στην χωρική τέχνη ή διασκέδαση. Είτε αναφερόμαστε σε ένα first person shooter (fps),είτε σε ένα third person,είτε ακόμα και σε platform το κοινό στοιχείο αυτών είναι η αλληλεπίδραση του χαρακτήρα με τον περιβάλλοντα χώρο και όλο αυτό επιτυγχάνεται μέσα από συγκρούσεις που δημιουργούνται σε αυτόν τον χώρο (π.χ. μία μάχη ή ένας διάλογος). Αξιοσημείωτο, είναι ότι σε αντίθεση με τα βιντεοπαιχνίδια ο κινηματογράφος αποτελεί μια χρονική (και αφηγηματική) τέχνη που βασίζεται κατά κύριο λόγο στην διάρκεια και όχι στην εξερεύνηση χώρου.
Έχοντας τα παραπάνω κατά νου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πίσω από όλες αυτές τις συγκρούσεις, τους χαρακτήρες, τον σχεδιασμό των επιπέδων, τον προγραμματισμό, την μουσική βρίσκονται και συνεργάζονται ομάδες ανθρώπων, επιστήμονες και καλλιτέχνες, ώστε να πάρουμε εμείς αυτό το ολοκληρωμένο έργο. Μήπως, όμως τα βιντεοπαιχνίδια συμπεριλαμβάνουν τις <<καλές τέχνες>> συγκεντρωτικά σε ένα έργο και δημιουργούν μία δικιά τους;
Αρχικά, παρατηρούμε ότι δανείζονται στοιχεία από άλλες τέχνες και προσδίδουν καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά όπως η μουσική, τα ζωντανά animations, η αφήγηση, η αισθητική κ.ο.κ. τα οποία πολλές φορές έχουν πρωταρχικό ρόλο στην ολοκληρωμένη εμπειρία. Όσον αφορά το gameplay (παικτικό κομμάτι) αποτελεί κάτι διαφορετικό και πρωτόγνωρο στις τέχνες που μόνο τα βιντεοπαιχνίδια μπορούν να προσφέρουν μέσω της διαδραστικότητας που τα χαρακτηρίζει.
Το μεγάλο ”αγκάθι” (ή εμπόδιο) για να κατηγοριοποιηθούν και τα βιντεοπαιχνίδια στις ”καλές τέχνες” είναι οι ίδιες οι εταιρείες και το καπιταλιστικό σύστημα αγοράς που κυριαρχεί. Προκειμένου οι εταιρείες ν’αποκτήσουν το μέγιστο κέρδος και ν’αναπτύξουν όσο το δυνατό περισσότερο τη συσσώρευση του κεφαλαίου, φαίνεται να αδιαφορούν για την ποιότητα του περιεχομένου που παρουσιάζουν. Δεν είναι μάλιστα λίγες οι φορές που τα loot boxes, microtransactions κτλ κάνουν την εμφάνιση τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η έννοια της φράσης <<η τέχνη για την τέχνη>> του κινήματος του Αισθητισμού να χάνεται σε αυτές τις περιπτώσεις. Βέβαια, θα μου πείτε ορθά <<Ναι, αλλά και οι δισκογραφικές και κινηματογραφικές εταιρείες εκεί δεν στοχεύουν και αυτές; Πώς γίνεται λοιπόν η μουσική και ο κινηματογράφος να περιλαμβάνονται στις ”καλές τέχνες”;>>. Για το παραπάνω δεν έχω σαφή απάντηση…
Όπως σχεδόν σε όλα τα πράγματα στην ζωή έτσι και στην βιομηχανία των βιντεοπαιχνιδιών υπάρχουν φωτεινά παραδείγματα, τα οποία και αποτελούν εξαίρεση. Σε αυτό τον ωκεανό βιντεοπαιχνιδιών υπάρχουν κάποια παιχνίδια που οι δημιουργοί τους είναι επηρεασμένοι από το καλλιτεχνικό ρεύμα του Αισθητισμού που εξέφρασε ο Oscar Wilde τέλη του 19ου αι, δηλαδή την αυτονομία της τέχνης και την ανάδειξη της ομορφιάς που ταυτιζόταν με το ανώφελο (π.χ. Fumito Ueda). Με μια γρήγορη σκέψη μπορώ να αναφέρω τομείς σε συγκεκριμένα παιχνίδια που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να σταθούν στο πάνθεον των έργων τέχνης. Συγκεκριμένα, η αισθητική και ο φωτορεαλισμός του Inside αποτελεί τέρψη των οφθαλών και δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει έναν αναγνωρίσιμο πίνακα ζωγραφικής, οι καλογραμμένοι χαρακτήρες του Τhe last of us θα μπορούσαν να σταθούν επάξια στο επόμενο μεγάλο λογοτεχνικό έργο κάποιου γνωστού λογοτέχνη, η δυναμική μουσική που ηχεί στο Shadow of the colossus και το level design του Dark souls αποτελούν έμπνευση για μουσικούς και αρχιτέκτονες αντίστοιχα, ενώ δεν είναι λίγοι οι σχεδιαστές κόμιξ που ζηλεύουν τα καλοσχεδιασμένα και αιματοβαμένα σοκάκια της Yharnam ή το toon Zelda: The Wind Waker. Θα μπορούσα να γράψω πολλές αράδες ακόμα, με παιχνίδια που προσφέρουν μοναδικές εμπειρίες με τα προαναφερθέντα και πηγαίνουν αυτό το μέσο ένα βήμα παραπέρα κάθε φορά, αλλά θα αφήσω εσάς να τα συμπληρώσετε.
Τα βιντεοπαιχνίδια λοιπόν δημιουργούν αληθινά συναισθήματα όπως χαρά, λύπη, αγωνία, φόβο και εν συναίσθηση σαν όλες τις ”καλές τέχνες”. Στα επόμενα χρόνια όσο η κινηματογραφικότητα αρχίζει να εγκαθιδρύεται στα παιχνίδια πιστεύω τόσο θα αρχίσουν να λαμβάνουν και την αναγνώριση που τους αξίζει από το ευρύ κοινό. Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες αυτή την στιγμή διαπράττω ύβρη αλλά νομίζω ότι ήρθε η στιγμή για την αναγνώριση -επιτέλους- της δικιάς μας δέκατης…μούσας.
Κείμενο: Σωτήρης Σωτηριάδης
Εξαιρετικό κείμενο, συγχαρητήρια! Το αν τα παιχνίδια, (ή κάποια παιχνίδια) είναι τέχνη είναι μια πολύ παλιά συζήτηση, και μετά από κάθε φορά που την κάνω δεν θυμάμαι ακριβώς που είχα καταλήξει, γιατί ακριβώς είναι πολύ αμφίρροπη. Σε γενικές γραμμές πιστεύω ότι δεν είναι, για τρεις λόγους:
Πρώτον, τα παιχνίδια είναι καταρχήν παιχνίδια, με κανόνες και δύο πιθανές εκβάσεις: να κερδίσεις ή να χάσεις. Ακόμα και το Last of Us που για πολλούς θεωρείται ίσως έργο τέχνης (όχι για μένα πάντως) υπακούει σε αυτές τις αρχές, και δεν μπορεί να σταθεί ως δημιούργημα χωρίς αυτές. Τα παιχνίδια μπορεί να είναι και έργα τέχνης, παρεμπιπτόντως όμως. Όπως ένα σετ με πιόνια του σκάκι που έχουν σκαλιστεί με εξαιρετική μαστοριά επάνω σε ένα πολύ όμορφο και ακριβό υλικό.
Δεύτερον: Ποια θα είναι άραγε η διάρκεια των βιντεοπαιχνιδιών μέσα στο χρόνο; Πρόκειται για ένα πολύ καινούργιο μέσον, περίπου 50-60 ετών. Σε 100 χρόνια θα υπάρχουν; Σε 200; Και κυρίως θα έχουν διασωθεί ώστε να επηρεάσουν τους ανθρώπους όπως συμβαίνει μέσα στην διάρκεια των αιώνων με τα κλασικά έργα τέχνης;
Και τρίτον, συναφές με το δεύτερο: Μπορεί ένα βιντεοπαιχνίδι να συγκριθεί σε επιρροή, σε ακτινοβολία και σε βαρύτητα με τα έργα τέχνης; Ακόμα και το πιο αξιόλογο, καλαίσθητο, ευφυές, ρηξικέλευθο παιχνίδι μπορεί να συγκριθεί σε τίποτα με την Αντιγόνη του Σοφοκλή, με τον Ερμή του Πραξιτέλους, με τις τοιχογραφίες του Michelangelo, ή με την μουσική του Μότσαρτ; Πώς μπορεί να σταθεί για παράδειγμα ο κορυφαίος σκηνοθέτης ενός βίντεο-παιχνιδιού δίπλα στον Λώρενς της Αραβίας, για να το συγκρίνουμε με ένα συγγενικό μέσον, τον κινηματογράφο.
Είναι ίσως πολύ νωρίς για να βγάλουμε συμπέρασμα, γιατί ουσιαστικά παρακολουθούμε το φαινόμενο εν τη γενέσει του. Τα παιχνίδια εξελίσσονται συνέχεια, είναι η αλήθεια, και ίσως σε καμιά δεκαριά χρόνια να επαναλάβουμε αυτή την συζήτηση με νέους όρους. Δεν αποκλείω να εξελιχθούν όντως σε μια μορφή τέχνης, ελάσσονα σε κάθε περίπτωση.
Καλησπέρα Κωνσταντίνε. Καταρχάς ευχαριστώ που αφιέρωσες χρόνο στο να απαντήσεις στο άρθρο. Όσα αναφέρονται στο κείμενο είναι καθαρά υποκειμενικά και χαίρομαι που το κατανοείς. Θα προσπαθήσω να τοποθετηθώ σε αυτά που έθεσες παραπάνω. Στο αν είναι τέχνη θα πω κάτι που είπε ο Adam Boyes: “Κανένας δεν μπορεί να καθορίσει το οτιδήποτε σε τέχνη. Πάντα θα είναι προσωπική άποψη. Για εμένα είναι τέχνη .” και θα προσθέσω εγώ ότι όλα είναι ανθρώπινη δημιουργία , εμείς θέτουμε τους ορισμούς και βάζουμε τα όρια . Όσον αφορά το πρώτο με τις δύο εκβάσεις των παιχνιδιών θα διαφωνήσω. Δεν έχουν όλα δύο( πχ τα παιχνίδια του Davis Cage) και δεν σημαίνει ότι πάντα θα καταλήγουμε σε ένα αποτέλεσμα, αλλά ακόμα και έτσι να είναι δεν νομίζω το ότι ο μονόδρομος της νίκης αποτελεί υποχρεωτικά εμπόδιο για να μην θεωρηθούν τέχνη. Από την στιγμή που σου δημιουργούν συναισθήματα και μάλιστα έντονα, οξύνουν έντονα την κριτική σκέψη και τη φαντασία θεωρώ ότι θέτουν σοβαρη υποψηφιότητα για να θεωρηθούν τέχνη . Κάτι πολύ σημαντικό επίσης είναι ότι ένα παιχνίδι μπορεί να είναι αριστουργηματικό σε έναν ή δυο τομείς . Εδώ έρχεται αυτό που έλεγε και ο Yoshida , ότι μερικά είναι έργα τέχνης μερικά όχι. Μια ταινία μπορεί να είναι έργο τέχνης αλλά μια άλλη (πχ Avengers) δεν θα μπορούσε, όσο διασκέδαση και να είναι. Νομίζω καταλαβαίνεις τι εννοώ. Όσον αφορά το δεύτερο θα συμφωνήσω ότι ο χρόνος(διάρκεια) καθορίζει ένα έργο από το πόσο αριστουργηματικό(ή όχι) θα είναι . Σκέψου στο τετρις ή στο Μάριο έχουμε μια διαχρονική αξία μοναδική μέσα από την απλότητα τους. Γενικά είμαι πολύ αντίθετος στο να δίνουμε τίτλους όπως “καλύτερο βιντεοπαιχνίδι όλων των εποχών ” σε παιχνίδια που τα παίξαμε πριν λίγο καιρό και μας διακατέχει ο ενθουσιασμός της πρώτης φοράς. Ένας τέτοιος τίτλος φαίνεται σε βάθος χρόνου και με το πέρασμα των γενιών. Όσον αφορά, το τρίτο και το αντίκτυπο που έχουν στο κόσμο τα έργα τέχνης που αναφέρεις θα συμφωνήσω ότι μόνο (!) ο χρόνος θα δείξει εάν θα αποτελέσουν αντικείμενα έμπνευσης για τις επόμενες γενιές καλλιτεχνών. Νομίζω ότι η μαγική λέξη που πρέπει να μάθουμε και να την υιοθετήσουμε οι gamers είναι η υπομονή και όλα θα φανούν με τον καιρό. Προς παρόν δεν συγκρίνονται τα παιχνίδια με μεγάλα έργα τέχνης. Μόνο πρόβλεψη μπορούμε να κάνουμε . Προφανώς εγώ ούτε ειδικός ούτε δημοσιογράφος είμαι για να έχει βαρύτητα η άποψη μου αλλά μόνο ένας βιολόγος που αγαπάει το gaming.
Πολύ ωραίο άρθρο! Εύγε Σωτήρη!
Για μένα, σίγουρα τα video games είναι η 10η Τέχνη καθώς, τουλάχιστον τα games των τελευταίων 3 γενιών, συνδυάζουν πολλές από τις άλλες Τέχνες που ανέφερες. Εντάξει τα πρώτα games σαν το Tennis For Two δεν είχαν να “δείξουν” κάτι το “καλλιτεχνικό”, όμως η βιομηχανία προχώρησε και συνδύασε πολλά στοιχεία, δίνοντάς μας games που τα περιλαμβάνουν όλα! Και στην τελική, αν το καλοσκεφτούμε, αν δεν είναι ένα καλό game “έργο τέχνης” σήμερα, τότε τι είναι;
Και πάλι συγχαρητήρια για το άρθρο σου! Ανήκω σε αυτούς που όντως πιστεύουν ότι εδώ έχουμε μια 10η Τέχνη!